در این مقاله قصد داریم شما را با عمیق ترین چاه کره زمین آشنا کنیم؛ چاهی با عمق 12 کیلومتر که اکنون بدون نظارت خاصی، به حال خود رها شده است!
در غرب کشور روسیه نقطهای رها شده و متروکه وجود دارد که مملو از قطعات فلز و بُتُن است. در نگاه اول، احتمالا هیچ چیزی در این منطقه نمیتواند نظر شما را به خودش جلب کند. اما اگر کمی عمیقتر نگاه کنید، یک دیسک فلزی بسیار قدیمی خواهید یافت که با دقت به زمین مهر و موم شده است. با دیدن این دیسک فلزی، احتمالا حدس میزنید که در زیر آن، یک چاه حفر شده است و حدستان هم درست خواهد بود. اما این چاه، یک چاه عادی نیست؛ این چاه، عمیق ترین چاه کره زمین است!
عمیق ترین چاه کره زمین به طور رسمی، با نام چاه اَبَرژرف کولا (Kola Superdeep Borehole) شناخته میشود. این چاه بسیار عمیق، 12 کیلومتر عمق دارد. عمق این چاه از درازگودال ماریانا (Mariana Trench) در اقیانوس آرام هم بیشتر است. اگر با درازگودال ماریانا آشنایی ندارید، باید بگوییم که این ماریانا، نه تنها عمیقترین نقطه از عمیقترین اقیانوس کره زمین است، بلکه ژرفترین نقطه پوسته زمین هم محسوب میشود! درواقع میتوان این موضوع را به این صورت عنوان کرد که عمیق ترین چاه کره زمین از عمیق ترین گودال طبیعی پوسته زمین هم عمیقتر است!
نکته جالب در رابطه با چاه اَبَرژرف کولا این است که هیچ هدف مادی یا غیرعلمیای پشت حفر آن نبوده و این چاه برای مثلا دستیابی به سوختهای فسیلی حفر نشده است. استارت حفر این چاه، 5دهه پیش و در دهه 1970میلادی زده شد. هدف از حفر این چاه هم فقط و فقط، افزایش علم بشر در رابطه با شرایط اعماق زمین بود. با وجود اینکه این چاه توانست اطلاعات قابل توجهی از اعماق زمین برای بشر به عمل بیاورد، ولی هنوز هم که هنوز است دانش ما از اعماق زمین، بسیار اندک است. به قول آقای هَنک گرین (Hank Green) که یکی از موسسان کانال علمی/آموزشی بسیار مشهور SciShow در یوتیوب است:
ما میدانیم آن سوی منظومه شمسی خودمان چه چیزهایی وجود دارد اما از چیزی که دقیقا زیر پایمان است، بیخبر هستیم!
همانطور که گفته شد، استارت حفر چاه ابرژرف کولا در دهه 1970میلادی زده شد. اما دو دهه بعد و در سال 1994 بود که دانشمندان و تیم حفاری توانستند به عمق 12 کیلومتری پوسته زمین برسند و این چاه را به عمیق ترین چاه کره زمین تبدیل کنند. حال شاید برایتان این سوال بوجود آمده باشد که چرا عمق این چاه از سال 1994 تاکنون، بیشتر نشده است؟
دلیل این موضوع این است که در همان سال 1994، دانشمندان در عمق 12 کیلومتری کره زمین به سنگهایی رسیدند که عملا رسوخناپذیر هستند! دلیل رسوخناپذیر بودن این سنگها، محکم بودن آنها نیست؛ دلیل این موضوع، داغ بودن بیش از حد آنها است! دمای این سنگها، چیزی حدود 180درجه سانتیگراد است، یعنی حدودا 80درجه داغتر از چیزی که دانشمندان انتظار داشتند! به مدت تقریبا 14سال، دانشمندان و تیم حفاری هرچه در چَنته داشتند را برای حفر کردن این سنگهای داغ، رو کردند اما متاسفانه هرگز موفق به شکست طبیعت نشدند و نهایتا هم در سال 2008 چاه ابرژرف کولا را به حال خود رها کنند. البته بالای این چاه به طور کامل مهر و موم شده و هیچچیزی نمیتواند وارد آن شود… یا از آن خارج شود!
اما شاید برایتان این سوال بوجود آمده باشد که این چاه 12 کیلومتری، هیچ دستاورد علمیای هم برای بشر به همراه داشته یا بجز کسب عنوان عمیق ترین چاه کره زمین دیگر هیچ دستاوردی نداشته است؟
اولین دستاورد علمی چاه ابرژرف کولا یافتن آب در عمق 12 کیلومتری پوسته زمین بود! تا پیش از حفر شدن این چاه، دانشمندان فکر این را هم نمیکردند که در چنین عمق بسیار زیادی، بتوان آب پیدا کرد!
دستاورد مهم بعدی این چاه اَبَرژرف، یافتن فسیلهای میکروسکوپیک از 24گونه موجودات تکسلولی که میلیونها سال پیش منقرض شدهاند، بود. این فسیلها در عمق 7کیلومتری زمین یافت شدند و به دانشمندان این ایده را دادند که ممکن است در اعماق زمین، حیات وجود داشته باشد! اگر با آثار نویسنده بسیار بزرگ آثار علمی تخیلی، ژول وِرن (Jules Verne) و مخصوصا داستان بسیار معروف او یعنی سفر به اعماق زمین (با نام اصلی Voyage au centre de la Terre و نام انگلیسی Journey to the Center of the Earth) آشنایی داشته باشید، مطمئنا با ایده حیات در اعماق زمین، به هیچ عنوان غریبه نیستید!
دستاورد بسیار مهم بعدی چاه اَبَرژرف کولا هم چیزی است که هنوز به طور کامل از آن بهرهبرداری نشده است! درواقع همان سنگهای بسیار داغی که مانع ادامه کار تیم حفرکننده چاه شده، دستاورد بعدی کولا است! فقط داغ بودن بسیار زیاد این سنگها نیست که توجه دانشمندان را به خود جلب کرده است، عمر و قدمت این سنگها نیز بسیار حیرتانگیز است! این سنگها، چیزی حدود 2.7میلیارد سال عمر دارند! اگر دانشمندان بتوانند نمونههایی از این سنگها را از چاه کولا خارج کنند، ممکن است بتوانند به اسرار غیرقابل تصوری راجع به سیاره زمین دست پیدا کنند!
درست است که فرایند حفر عمیق ترین چاه کره زمین به مدت 25 سال است که متوقف شده و حدود 11سال پیش هم دانشمندان، رسما از ادامه حفاری این چاه ابرژرف انصراف دادند؛ اما این موضوع به هیچ عنوان نشان دهنده تسلیم شدن همیشگی بشر برای درنوردیدن اعماق زمین نیست. اکنون چیزی حدود 11سال از ترک این چاه توسط دانشمندان میگذرد و با پیشرفت چشمگیر تکنولوژی طی یک دهه اخیر، به احتمال بسیار زیاد، دیر یا زود خبر ادامه حفر این چاه یا حفر شدن چاههایی مشابه را خواهیم شنید. بسیار بعید است که رسیدن به عمق 12 کیلومتری کره زمین، سر حد تواناییهای بشر باشد!